Berak Cair : Simptom, Punca & Cara untuk Merawat
Berak cair atau cirit-birit adalah masalah kesihatan biasa yang boleh berlaku kepada sesiapa sahaja, tanpa mengira usia. Ia merujuk kepada keadaan di mana seseorang membuang air besar dalam bentuk najis yang sangat longgar atau berair, dan biasanya berlaku lebih kerap daripada biasa.
Walaupun kebanyakan kes berak cair tidak serius dan akan pulih dalam tempoh satu atau dua hari, ia tetap boleh menjejaskan rutin harian, menyebabkan ketidakselesaan, dan dalam kes yang lebih teruk, membawa kepada dehidrasi.
Di Malaysia, berak cair sering dikaitkan dengan pengambilan makanan tercemar, jangkitan virus atau bakteria, serta masalah penghadaman.
Oleh itu, penting untuk mengenal pasti simptom awal, memahami punca sebenar berak cair, serta mengetahui langkah-langkah rawatan yang berkesan agar tidak memudaratkan kesihatan.
Artikel ini akan menghuraikan secara menyeluruh tentang simptom, punca berak cair, dan cara merawatnya dengan selamat dan berkesan.
Apa itu Berak Cair?
Menurut National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Disease, berak cair, atau dalam istilah perubatan disebut sebagai cirit-birit, merujuk kepada keadaan di mana seseorang mengalami pergerakan usus yang lebih kerap daripada biasa dengan najis yang berair atau mudah keluar.
Ia berlaku disebabkan oleh faktor seperti jangkitan virus (seperti rotavirus atau norovirus), bakteria (seperti E. coli, Salmonella), parasit, intoleransi makanan, keracunan makanan, atau kesan sampingan ubat tertentu seperti antibiotik.
Dalam kebanyakkan kes, berak cair adalah ringan dan bersifat sementara, namun ia boleh menjadi serius jika menyebabkan dehidrasi yang teruk, terutama dalam kalangan bayi, kanak-kanak, dan warga emas.
Simptom & Gejala
Berak cair atau cirit-birit bukan sekadar najis berair semata-mata. Ia sering datang bersama pelbagai simptom lain yang boleh menjejaskan kualiti hidup seseorang.
Jika berak cair berlaku selama 2 minggu atau kurang, ia dikenali sebagai cirit-birit akut biasanya disebabkan oleh jangkitan atau keracunan makanan,
Namun, jika berlanjutan lebih daripada 4 minggu, ia dianggap sebagai cirit-birit kronik, dan boleh menjadi petanda kepada masalah kesihatan yang lebih serius seperti gangguan usus, intoleransi makanan, atau jangkitan parasit yang berpanjangan.
Berdasarkan National Center for Biotechnology Information, antara simptom dan gejala berak cair termasuklah seperti:
- Kekejangan perut dan sakit di bahagian abdomen – disebabkan oleh pergerakan usus yang berlebihan atau keradangan pada saluran pencernaan.
- Keletihan melampau (fatigue) – badan kehilangan banyak air dan elektrolit, menyebabkan pesakit berasa lesu.
- Demam ringan atau tinggi – terutama jika disebabkan oleh jangkitan virus atau bakteria.
- Loya dan muntah – lazimnya berlaku bersama cirit-birit akibat gangguan pada sistem penghadaman.
- Pening kepala atau rasa berpusing (dizziness) – tanda awal dehidrasi, lebih ketara jika cirit-birit berlaku berulang kali.
- Lemah badan (weakness) – akibat kehilangan nutrien penting melalui najis cair yang kerap.
- Terdesak untuk ke tandas (urgency) – rasa tidak dapat menahan buang air besar, sering menyebabkan kejadian najis longgar tanpa amaran.
Setiap orang akan mengalami simptom atau gejala yang berbeza-beza mengikut tahap keterukan penyakit tersebut.
Punca Berak Cair
Berikut ialah antara punca berak cair yang perlu anda tahu:
- Jangkitan pencernaan akut – seperti keracunan makanan atau virus.
- Sembelit – najis cair keluar mengelilingi najis keras yang tersekat.
- Penyakit usus – contohnya IBD dan Crohn’s.
- Intoleransi makanan – seperti penyakit seliak (gluten).
- Kerosakan sfinkter anus – akibat kecederaan atau lemah kawalan.
- Pembedahan dubur – seperti buasir, tumor, abses atau fistula.
- Masalah penyerapan nutrien – tubuh tidak serap air/nutrien dengan baik.
Warna Najis Cair
Umumnya, warna najis yang normal adalah coklat kerana wujudnya sebatian seperti bile salts) dan bilirubin, iaitu hasil penguraian sel darah merah dalam badan.
Namun begitu, apabila seseorang mengalami berak cair, warna najis boleh berubah-ubah dan memberi petunjuk kepada keadaan kesihatan dirinya. Menurut Canadian Society of Intestinal Research, berikut adalah beberapa warna najis cair dan penerangannya yang perlu anda fahami:
1. Najis Cair Kuning
Najis cair warna kuning terang boleh menandakan masalah pada hati atau pundi hempedu. Ia mungkin berkaitan dengan penghasilan atau aliran hempedu yang terganggu.
Selain itu, najis kuning cair juga boleh menjadi tanda giardiasis, iaitu jangkitan usus oleh parasit Giardia lamblia, yang sering berpunca daripada pengambilan air yang tercemar.
2. Najis Cair Hijau
Warna hijau pada najis cair boleh berlaku jika anda mengambil makanan berwarna hijau seperti sayuran berdaun, atau makanan yang mengandungi pewarna hijau.
Ia juga boleh menunjukkan bahawa najis bergerak terlalu cepat dalam usus besar, menyebabkan hempedu tidak sempat diuraikan sepenuhnya, lalu memberikan warna kehijauan.
3. Najis Cair Jernih
Jika anda mendapati najis anda lebih menyerupai cecair jernih, ia mungkin disebabkan oleh keradangan pada dinding usus.
Keadaan ini boleh menyebabkan tubuh mengeluarkan lendir (mucus) yang berlebihan dalam usus, dan lendir ini boleh keluar bersama najis dalam bentuk cair yang jernih.
4. Najis Cair Hitam
Najis cair berwarna hitam adalah amaran serius. Ia boleh menjadi petunjuk pendarahan dalam saluran pencernaan bahagian atas, seperti perut atau esofagus. Apabila darah bercampur dengan asid perut dan enzim, ia berubah menjadi warna hitam.
Namun, tidak semua najis hitam bererti pendarahan. Kadangkala, pengambilan ubat seperti Pepto-Bismol, suplemen zat besi, atau makanan berwarna biru atau hitam juga boleh menyebabkan perubahan warna najis menjadi gelap.
Cara Merawat Berak Cair
Berak cair memerlukan rawatan yang bergantung kepada punca dan tahap keterukan simptom.
Dalam kebanyakan kes, rawatan awal di rumah mencukupi, tetapi rawatan perubatan mungkin diperlukan jika cirit-birit berpanjangan atau disertai gejala membimbangkan. Berikut ialah 10 cara berkesan untuk merawat berak cair:
1. Pastikan Badan Terhidrat
Langkah paling penting dalam merawat berak cair ialah mengelakkan dehidrasi. Setiap kali anda membuang air besar secara cair, anda kehilangan banyak air dan elektrolit penting seperti natrium dan kalium.
Minum air kosong dengan kerap, serta pertimbangkan oral rehydration solution (ORS) seperti Pedialyte untuk membantu mengembalikan keseimbangan cecair dan garam dalam tubuh.
2. Minum Cecair Jernih
Air, sup jernih, air kelapa, atau minuman elektrolit tanpa kafein sangat disarankan untuk membantu proses pemulihan. Elakkan minuman manis berlebihan, berkarbonat, atau berkafein kerana ia boleh memburukkan cirit-birit.
3. Berehat Secukupnya
Tubuh anda memerlukan tenaga untuk melawan jangkitan atau memulihkan sistem penghadaman. Oleh itu, kurangkan aktiviti fizikal, banyakkan rehat, dan berikan masa kepada tubuh untuk pulih sepenuhnya.
4. Gunakan Ubat Tanpa Preskripsi
Ubat seperti loperamide (Imodium) boleh membantu menghentikan cirit-birit buat sementara, manakala bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol, Kaopectate) boleh mengurangkan rasa tidak selesa dalam perut.
Walau bagaimanapun, ubat ini tidak sesuai digunakan jika anda mengalami demam tinggi atau najis berdarah kerana ia boleh memburukkan keadaan dengan menahan bakteria dalam usus.
5. Hadkan Pengambilan Makanan Bergoreng dan Pedas
Makanan berminyak dan pedas boleh merengsakan sistem penghadaman, menyebabkan cirit-birit menjadi lebih teruk. Elakkan makanan seperti ayam goreng, sambal pedas, atau makanan bergoreng dalam minyak yang berulang kali digunakan.
6. Elakkan Susu dan Produk Tenusu
Bagi sesetengah individu, cirit-birit boleh menjadikan badan kurang toleran terhadap laktosa buat sementara waktu. Produk seperti susu, keju, dan yogurt mungkin perlu dielakkan sehingga keadaan pulih sepenuhnya.
7. Kurangkan Makanan Berserat Tinggi Buat Sementara
Sayuran mentah, buah sitrus, dan makanan tinggi serat boleh merangsang pergerakan usus dan menjadikan najis semakin cair.
Tukar kepada makanan yang lebih mudah dihadam seperti pisang, nasi putih, bubur, dan roti bakar (dikenali sebagai diet BRAT: Banana, Rice, Applesauce, Toast).
8. Elakkan Alkohol dan Kafein
Alkohol dan minuman berkafein seperti kopi atau teh boleh bertindak sebagai diuretik dan mengganggu sistem pencernaan. Ini boleh menyebabkan kehilangan cecair yang lebih teruk dan mempercepatkan pergerakan usus.
9. Rawatan Perubatan Jika Perlu
Jika punca berak cair adalah jangkitan bakteria, doktor mungkin akan memberikan antibiotik.
Untuk kes cirit-birit yang berkaitan dengan penyakit usus seperti inflammatory bowel disease (IBD), rawatan khusus akan diperlukan. Jangan sesekali mengambil antibiotik tanpa arahan doktor kerana ia boleh memburukkan keadaan.
10. Pemeriksaan Usus Jika Berlarutan
Jika cirit-birit berlangsung lebih daripada 4 minggu, atau disertai simptom serius seperti najis berdarah, demam tinggi, atau berat badan turun mendadak, doktor mungkin akan mencadangkan ujian lanjut seperti kolonoskopi atau sigmoidoskopi untuk memeriksa lapisan dalam usus dan mengenal pasti punca sebenar masalah.
Bila Perlu Jumpa Doktor
Kebanyakan kes berak cair (cirit-birit) biasanya akan pulih sendiri dalam masa satu atau dua hari apabila tubuh berjaya menyingkirkan bakteria, virus, atau bahan toksik yang menjadi puncanya.
Namun begitu, tidak semua kes boleh dianggap ringan. Ada masanya berak cair merupakan petunjuk kepada masalah kesihatan yang lebih serius, dan memerlukan perhatian perubatan segera.
Anda perlu berjumpa doktor jika mengalami keadaan berikut:
- Cirit-birit berterusan lebih daripada 48 jam tanpa sebarang tanda pemulihan.
- Najis bercampur darah, berlendir pekat, atau berwarna gelap seperti tar.
- Dehidrasi yang ketara, seperti mulut kering, keletihan melampau, pening kepala atau urin yang sangat sedikit dan pekat.
- Demam tinggi, muntah berulang kali, atau sakit perut yang semakin kuat.
Dalam kes sebegini, doktor mungkin akan mengambil sampel najis untuk dihantar ke makmal bagi mengesan kehadiran bakteria, virus atau parasit tertentu.
Jika perlu, doktor juga boleh mencadangkan prosedur lanjutan seperti kolonoskopi atau sigmoidoskopi untuk melihat dengan lebih jelas keadaan dalaman lapisan usus dan mengenal pasti punca sebenar gejala yang dialami.
Langkah ini penting untuk memastikan berak cair yang dialami bukan berpunca daripada penyakit yang lebih serius seperti jangkitan parasit kronik, keradangan usus (inflammatory bowel disease), atau masalah lain yang memerlukan rawatan khusus.
Kesimpulan
Kesimpulannya, berak cair bukan sekadar masalah sementara, tetapi boleh menjadi petunjuk kepada isu kesihatan yang lebih serius jika tidak ditangani dengan betul.
Meskipun kebanyakan kes adalah ringan dan boleh pulih sendiri, penting untuk mengenal pasti simptom awal, memahami punca sebenar, dan mengambil langkah rawatan yang bersesuaian. Keutamaan utama ialah mencegah dehidrasi, menyesuaikan pemakanan, dan berehat secukupnya agar tubuh mempunyai ruang untuk pulih.
Dalam kes yang melibatkan najis berdarah, demam tinggi, atau cirit-birit yang berpanjangan melebihi 48 jam, pemeriksaan doktor amatlah disarankan.
Dengan kesedaran yang tepat dan tindakan pantas, berak cair dapat dirawat secara berkesan serta mengelakkan komplikasi yang tidak diingini.
Anda juga boleh baca segala informasi tentang masalah cirit birit di sini:
